Crna Gora

Crna Gora je republika sa mješovitim parlamentarnim i predsjedničkim sistemom vlasti sa oko 630.000 stanovnika. Novim ustavom, koji je jednodomni parlament (skupština) usvojio oktobra 2007. godine, zadržano je postojeće državno uređenje u kome se i skupština i predsjednik biraju na opštim izborima. U junu 2006. godine, poslije nacionalnog referenduma, država je proglasila nezavisnost istupajući iz  Državne zajednice Srbija i Crna Gora. Filip Vujanović, kandidat vladajuće Demokratske partije socijalista (DPS), 6. aprila je ponovo izabran za predsjednika. Posmatrači Organizacije za evropsku bezbjednost i saradnju (OEBS) i Savjeta Evrope (CoE) izjavili su da „su skoro svi aspekti izbornog procesa bili u skladu sa međunarodnim standardima za demokratske izbore.” Civilne vlasti su, uopšteno uzevši,  imale efikasnu kontrolu nad bezbjednosnim službama.

Vlasti su uglavnom poštovale ljudska prava svojih građana; međutim, brojni problemi  i dalje postoje, uključujući maltretiranje osumnjičenih lica u pritvoru od strane policije, zatvorske uslove ispod standarda, nasilna i proizvoljna hapšenja, nekažnjivost policije, dugi pritvor u toku pretkrivičnog postupka, spora i neefikasna suđenja, široko rasprostranjenu percepciju o korupciji u organima za primjenu zakona i pravosuđu, šikaniranje novinara, diskriminaciju prema velikom broju interno raseljenih lica, diskriminaciju prema ženama, trgovinu ljudima i diskriminaciju usmjerenu ka etničkim manjinama, naročito Romima.

Poštovanje ljudskih prava

Dio 1.  Poštovanje integriteta osobe, uključujući nepostojanje:

a.  Proizvoljnog ili nezakonitog lišenja života

Nije bilo izvještaja da su vlasti ili njeni predstavnici počinili proizvoljna ili protivzakonita ubistva.

Vlasti su krivično gonile četiri slučaja navodnih ratnih zločina tokom godine. U julu je vrhovna državna tužiteljka podigla optužnicu protiv osam oficira i vojnika podgoričkog korpusa bivše Jugoslovenske narodne armije (JNA) koji su osumnjičeni za ubistva 23 albanska civila u Kaluđerskom Lazu blizu Rožaja tokom NATO intervencije 1999. godine. Albanci su pokušavali da pobjegnu od rata na Kosovu. Viši sud u Bijelom Polju je pritvorio sedmoro od optuženih, a međunarodni nalog za hapšenje je izdat za osmoro. U decembru su pritvoreni počeli štrajk glađu u znak protesta zbog odlaganja početka suđenja.

Na dan 15. avgusta državni tužilac je podigao optužnicu protiv šestoro bivših vojnika i rezervista JNA protiv kojih je vođena istraga zbog ratnih zločina u kampu za ratne zarobljenike Morinj. Od oktobra 1991. do avgusta 1992. 169 Hrvata koji su zarobljeni u blizini Dubrovnika je pritvoreno u Morinju, u Kotorskom zalivu; osmorica je kasnije umrlo, navodno od posljedica mučenja. Petoro osumnjičenih je i dalje bilo u pritvoru krajem godine; jedan je ostao na slobodi. Optuženi su za mučenje, nečovječno postupanje i kršenje fizičkog integriteta hrvatskih zarobljenika.

Krajem godine je bila u toku istraga u vezi sa navodima  da je sedam bivših vojnih i policijskih službenika počinilo ratne zločine protiv Muslimana 1992. i 1993. godine u regionu Bukovice na sjeveru zemlje.

Viši sud u Podgorici je završio istragu protiv pet službenika policije koji su navodno bili direktno uključeni u deportaciju Muslimana u RepublikeuSrpsku 1992. godine, gdje su kasnije ubijeni. Slučaj je proslijeđen specijalnom tužiocu na odlučivanje o daljem postupku.  Bilo je medijskih izvještaja da je  istraga proširena na još četiri zvaničnika policije. Na dan 18. novembra oštećeno  je privatno vozilo Slobodana Pejovića, bivšeg inspektora policije iz Herceg Novog i svjedoka u slučaju. Počinioci nijesu pronađeni.

b. Nestanak

Nije bilo izvještaja o politički motivisanim nestancima.

c.  Mučenje i drugo okrutno, nehumano ili ponižavajuće postupanje i kažnjavanje

Takva praksa je zabranjena ustavom i zakonom; međutim, policija je povremeno tukla i šikanirala osumnjičene koji su uhapšeni ili pritvoreni radi informativnog razgovora.

Nevladina organizacija (NVO) Inicijativa mladih za ljudska prava je 18. juna  iznijela tvrdnju da je broj slučajeva nedoličnog ponašanja policije i politički motivisanog nasilja porastao tokom prva četiri mjeseca godine; međutim, policija je negirala tu tvrdnju, navodeći da je broj optužbi za nezakonito ponašanje policije opao. U kasnijem izvještaju za period od septembra do decembra, Inicijativa mladih za ljudska prava je registrovala manje slučajeva nedoličnog ponašanja policije nego u prethodnim izvještajima. Inicijativa mladih za ljudska prava je takođe navela da je tokom izvještajnog perioda 26 policajaca pretrpjelo tjelesne povrede tokom vršenja dužnosti.

Prema informacijama koje su vlasti dale Komitetu Savjeta Evrope za prevenciju torture za pripremu inicijalnog izvještaja tokom njihove posjete državi u oktobru, tokom 2007. godine  državnim tužiocima su proslijeđena 92 slučaja koja su sadržala navode o  mučenju i zlostavljanju. Tužioci su procesuirali  ukupno 157 slučajeva, uključujući slučajeve koji su proslijeđeni prethodnih godina. Od 92 slučaja  proslijeđena 2007, tužioci su odbacili optužbe protiv 34 lica i podnijeli optužnicu protiv 30 lica, što ukupan broj optužnica, uključujući neke iz prethodnih godina, dovodi do 96. Sudovi su presudili u 46 slučaja tokom 2007. godine i u 25 presuda proglasili optužena lica krivim, u 9 slučajeva donijeli su oslobađajuću presudu, i u 12 slučajeva odbacili tužbu usljed nedostatka dokaza. U  slučajevima gdje  su optužena lica proglašena krivim, dvije osobe su dobile zatvorske kazne, pet je osuđeno na novčanu kaznu, a 18 je uslovno osuđeno.

Iako postoji organ, Savjet za građansku kontrolu rada policije, koji je zakonom određen da prima žalbe građana za zlostavljanje, njegove akcije su ograničene. Od svog osnivanja 2004. godine Savjet je pregledao oko 300 žalbi građana i odgovorio tako što je proslijedio svoje preporuke policiji.

Bivši bokser Aleksandar Pejanović tvrdio je da ga je policija mučila dok je bio u pritvoru poslije hapšenja zato što je navodno napao policajca 13. oktobra tokom protesta protiv vladine odluke da se prizna nezavisnost Kosova.,. Istragom koju je sprovelo Odjeljenje za unutrašnju kontrolu policije službenici su oslobođeni; međutim, državni tužilac je otvorio istragu o tom pitanju. Izvještaji u štampi o tom incidentu sadržali su fotografije na kojima su se vidjele modrice na licu i tijelu Pejanovića poslije njegovog puštanja. Poslije ovog incidenta, direktor policije Veselin Veljović je naknadno naredio da se postave video kamere u pritvorskim jedinicama stanica policije u Podgorici, Baru, Budvi, Herceg Novom, Bijelom Polju, Nikšiću, Beranama i Pljevljima.

Među ostalima koji su policiju optuživali za zlostavljanje bio je i Nenad Ivezić iz Podgorice, koji je tvrdio da ga je 13. aprila policija pretukla bez razloga. Krajem godine, državni tužilac iz Podgorice je sprovodio istragu na osnovu tih navoda.

Službenik Dragan Lazarević je osuđen za prebijanje Milenka Pejanovića iz Šavnika. Osnovni sud u Žabljaku je osudio Lazarevića na dvije godine uslovno. Krajem godine tužioci su razmatrali slučajeve tri službenika policije iz Budve – Milovana Rakočevića, Slobodana Mušovića i Zorana Jancera – za koje je interna istraga policije utvrdila da su koristili pretjeranu silu protiv Rista Mijanovića, maloljetnika sa Cetinja. Disciplinska komisija policije je ranije smanjila plate Rakočevića i Mušovića za 20 procenata za mjesec u kom su počinili prekršaj i oslobodila Jancera.Pravni postupak je bio u toku pred državnim tužiocem u Kotoru.

Suđenja su bila  u toku ili je njihov početak bio očekivan u jednom broju slučajeva povezanih sa  mogućim nedoličnim ponašanjem policije, uključujući službenike policije u Baru—Neška Jaredića, Veselina Buškovića, Rifata Ramusovića i Ivicu Raičevića—koji su optuženi da su prebili Predraga Đukića i Ivana Abramovića u stanici policije, jula 2007. godine. (Državni tužilac je takođe podigao optužnicu protiv dvije navodne žrtve za  napad na policajca i nanošenje teških tjelesnih povreda.) Dva bivša službenika policije, optužena za zloupotrebu ovlašćenja, iznudu i maltretiranje jednog cvjećara u Herceg Novom,  čekala su  suđenje krajem godine. Ta dva službenika su otpuštena 2007. godine.

Na dan 30. oktobra, pet članova specijalne policijske anti-terorističke jedinice—Marko Kalezić, Darko Šekularac, Nenad Šćekić, Branko Radičković i Milorad Mitrović—proglašena su krivim za maltretiranje i nanošenje manjih povreda Pjetru Siništaju, ocu dvije osobe optužene da su pripremale terorističke napade uoči parlamentarnih izbora 2006. godine. Prema medijskim izvještajima, tužilac je razmatrao podnošenje prijava protiv drugih umiješanih članova policijske jedinice, kada se čitava istraga završi.

Krajem godine, prema medijskim izvještajima, istražni sudija je razmatrao dokaze da je 2005. godine tadašnji rukovodilac područne policijske jedinice Podgorica, Milan Vujanović, naložio prebijanje zatvorenika u zatvoru Spuž, kada su pripadnici crnogorske specijalne policije izvršili raciju u pritvorskoj jedinici zatvora. Nekoliko zatvorenika je hospitalizovano sa teškim povredama.

Tokom godine, Osnovni sud u Beranama je otvorio istragu protiv službenika policije Ivana Bojovića, Nebojše Veljića i Željka Devića, optuženih za zlostavljanje četiri kosovska Albanca tokom pritvora u julu 2007. godine. Krajem godine suđenje nije bilo počelo.

Uslovi u zatvoru i pritvoru

Zatvorske prostorije, a naročito prostorije za pritvorene u pretkrivičnom postupku, bile su oronule, pretrpane i slabo održavane. Tokom godine je bilo nekih poboljšanja: pritvorske jedinice u nekoliko stanica policije (Podgorica, Budva, Bar, Herceg Novi, Nikšić, Bijelo Polje, Berane i Pljevlja) su renovirane i opremljene klima uređajima i video nadzorom. Ombudsman i drugi aktivisti za ljudska prava su posjetili te pritvorske jedinice. Vlasti su dovršile izgradnju dva nova paviljona u glavnom zatvoru u Spužu za smještaj osuđenih zatvorenika; takođe su renovirale tri postojeća paviljona, postavile video nadzor, izgradile lokalni bunar i započele radionice za resocijalizaciju. Zatvorski organi su naveli da su opredijeljena sredstva za novu zgradu od 16.146 kvadratnih stopa u zatvoru u Bijelom Polju, na sjeveru države.

Na dan 5. septembra dvije NVO i majka žrtve su prijavili da je policija tukla i maltretirala pritvorenu Vladanu Kljajić u ženskoj pritvorskoj jedinici u zatvoru Spuž. Zatvorski organi su tvrdili da je Kljajićeva prekršila zatvorska pravila i da je na odgovarajući način disciplinovana a ne pretučena. Zatvorski organi su podnijeli prijavu protiv Kljajićeve jer je napala službenicu, dok je majka Kljajićeve podnijela prijavu protiv zatvorskog čuvara.

Nasuprot prethodnim godinama, nije bilo prijava da su maloljetnici držani u istim ćelijama sa punoljetnim zatvorenicima.

Vlasti su dozvolile posmatračima poštovanja ljudskih prava, uključujući Međunarodni komitet crvenog krsta (ICRC) i lokalne nevladine organizacije (NVO) da posjete zatvorske i pritvorske jedinice kako bi razgovarali sa zatvorenicima bez prisustva stražara. I Međunarodni komitet crvenog krsta i Crnogorski helsinški komitet su nekoliko puta tokom godine dolazili u posjetu. Predstavnici Kancelarije ombudsmana za ljudska prava su redovno posjećivali zatvore bez prethodne najave, susrijetali se sa pritvorenicima i zatvorenicima.

 d. Proizvoljno hapšenje ili pritvaranje

Ustav i zakon zabranjuju proizvoljna hapšenja i pritvaranja i vlasti su uglavnom poštovale te zabrane. Nije bilo javnih izvještaja da je policija hapsila i ispitivala aktiviste za ljudska prava.

Uloga policije i bezbjednosnog aparata

Nacionalna i granična policija su odgovorne za sprovođenje zakona i održavanje reda. Radile su pod supervizijom Ministarstva unutrašnjih poslova i generalno su bile uspješne. Agencija za nacionalnu bezbjednost (ANB) je odvojen organ koji je u sklopu Ministarstva unutrašnjih poslova. Skupštinski Odbor za odbranu i bezbjednost je imao redovne sastanke sa direktorima policije i ANB-a. U sklopu Ministarstva odbrane postoji Odjeljenje za odbrambeno bezbjednosne poslove, komunikaciju i kripto-zaštitu koje se bavi obavještajnim pitanjima.

Prema Komesaru Savjeta Evrope za ljudska prava, koji je zemlju posjetio u junu,„krivični postupci protiv službenika koji rade u organima za primjenu zakona zbog iznuđivanja dokaza, maltretiranja, mučenja ili zloupotrebe položaja se dešavaju relativno rijetko i ne vode se efikasno. Presude se donose u malom broju prijavljenih slučajeva, poslije čega slijede samo opomene, uslovne i novčane kazne.” Tokom prvih devet mjeseci godine, četiri službenika je otpušteno a 20 novčano kažnjeno zbog zloupotrebe položaja i prekoračenja ovlašćenja.

Korupcija u policiji i neprimjeren uticaj vlasti na ponašanje policije i dalje su problemi; malo, međusobno povezano društvo je obeshrabrivalo prijavljivanje korupcije i olakšavalo kriminalcima pristup službenicima policije. Odjeljenje za unutrašnju kontrolu Ministarstva unutrašnjih poslova je preduzimalo disciplinske mjere za tretiranje tih problema.

Vlasti su uz pomoć stranih vlada i OEBS-a obezbjeđivale obuku za službenike policije, bezbjednosnih organa i carine.

Hapšenje i pritvor

Hapšenja zahtijevaju sudski nalog ili „osnovanu sumnju da je osumnjičeni počinio krivično djelo.” Vlasti mogu zadržati osumnjičena lica do 48 sati prije nego ih izvedu pred sudiju i optuže. Prilikom izvođenja lica pred sud, sudija donosi početnu odluku o zakonitosti pritvora. U praksi se izvođenje pred sud uglavnom vršilo u propisanom vremenskom roku. Zakon propisuje mogućnost angažovanja advokata tokom tog početnog perioda. Pritvorenici su uglavnom imali brz pristup članovima porodice. Postoji sistem kaucije; međutim, nije bio  često upotrebljavan jer su građani rijetko mogli da sakupe novac potreban za kauciju. Zakon dozvoljava vlastima da zadrže osumnjičena lica do šest mjeseci prije pripremnog ročišta i dozvoljava pritvor optuženog lica do dvije godine prije donošenja presude. Zakon dozvoljava još do dvije godine pritvora koji počinje kada Apelacioni sud poništi presudu i vrati slučaj na novo suđenje prvobitno nadležnom sudu. Ta vremenska ograničenja su generalno bila poštovana.

Dugotrajna odugovlačenja sudskih procesa, u kombinaciji sa teškoćama u ispunjavanju uslova za kauciju, često su vodila do dugog pritvora u pretkrivičnom postupku. Zakon zabranjuje pretjerana odugovlačenja organa prilikom podnošenja formalnih prijava protiv osumnjičenih lica i pokretanja istraga; međutim, odugovlačenja te vrste su se redovno događala. Usljed neefikasnosti sudova, često se dešavalo da treba previše dugo vremena za početak sudskog procesa, bez ikakvog očiglednog razloga, a sama suđenja su bila podložna čestim prekidima. Lica pritvorena u pretkrivičnom postupku činila su 50%  ukupnog broja zatvorske populacije. Procjenjuje se da je trajanje pritvora u pretkrivičnom postupku bilo kraće od godinu dana u 90 procenata slučajeva. U septembru je bilo 409 osuđenih zatvorenika i oko 500 pritvorenih lica.

 Amnestija

Skupština je 29. jula usvojila Zakon o amnestiji kojim je omogućeno skraćenje kazne  25 procenata za određena krivična djela koja su počinjena prije maja 2006. godine; Zakon se primjenjivao i na državljane i na strance koji su služili kazne u zemlji.

 e. Uskraćivanje pravičnog javnog suđenja

Ustav i zakoni predviđaju nezavisno pravosuđe; međutim, neki posmatrači su upozoravali da pravosuđe nije uvijek nezavisno i da vladini zvaničnici ponekada utiču na tužioce iz političkih i ličnih razloga. Bilo je izvještaja da su neke sudije imale neprikladne veze sa uticajnim poslovnim ljudima i da su donosile sporne odluke iz straha od odmazde, uključujuci gubitak posla. Neki posmatrači su tvrdili da izvršna i parlamentarna grana vlasti, preko procesa predlaganja i usvajanja budžeta za sudove, mogu da utiču na nezavisnost pravosuđa. Neki su tvrdili da raspodjela sredstava za rješenje stambenih  potreba sudija treba da se uredi na transparentniji način kako bi se uklonile sve bojazni o neprikladnom uticaju. Neki posmatrači su takođe tvrdili da sam sistem postavljanja sudija sadrži nedovoljno zaštitnih mjera od političkog uticaja na pravosuđe.

Nedovoljna saradnja između policije i tužilaca, veliki broj neriješenih slučajeva, često proste sudske prostorije i korupcija u sudstvu takođe su i dalje predstavljali probleme. Rješavanje slučajeva moglo bi da potraje godinama.

Sudski sistem se sastoji od osnovnih, viših (okružnih) sudova, privrednih sudova, Apelacionog, Upravnog, Vrhovnog i Ustavnog suda.

Viši sud u Podgorici je 5. avgusta osudio 17 lica, uključujući četiri američka državljanina, za planiranje pobune protiv države sa ciljem stvaranja autonomnog regiona za etničke Albance. Uhapšeni su 2006. godine u raciji u Tuzima, uoči parlamentarnih izbora. Policija je navodno pronašla veliku zalihu oružja i planove za napad na zgrade Vlade, i vlasti su tvrdile da je policija osujetila terorističku zavjeru. Većina optuženih je puštena ubrzo pošto su im izrečene kazne, ali je sud donio odluku da ih ponovo uhapsi dok traju žalbeni postupci. Optužena lica su tvrdila da su fizički zlostavljana tokom prvog hapšenja i da su primorana da daju izjave pod prisilom.

U sklopu Kancelarije vrhovnog državnog tužioca je 15. septembra osnovano Specijalno odjeljenje za suzbijanje organizovanog kriminala, korupcije, terorizma i ratnih zločina.

 Sudski postupci

Suđenja u krivičnim postupcima su generalno javna, ali sjednice mogu da se zatvore kada svjedok koga štiti država daje iskaz. Optuženi imaju pravo da prisustvuju svojim suđenjima i da se pravovremeno posavjetuju sa advokatom. Optuženi imaju pravo da angažuju advokata; advokat se generalno obezbjeđuje o javnom trošku kada je optuženo lice siromašno, ili kada optužnica povlači potencijalnu kaznu višu od 10 godina zatvora. Optužena lica i njihovi advokati imaju pravo pristupa dokazima u posjedu vlasti koji su relevantni za njihove slučajeve; prema zakonu, optužena lica uživaju pretpostavku nevinosti. I odbrana i tužioci imaju pravo žalbe. Iako su vlasti ponekada uticale na pravosuđe, prava optuženih bila su uglavnom poštovana i važila su za sve građane.

Politički zatvorenici i pritvorenici

Nije bilo izvještaja o političkim zatvorenicima i pritvorenicima.

Građanski sudski postupci i pravni lijekovi

Ustav i zakon predviđaju nezavisno pravosuđe u parničnim predmetima. Strane su pokretale parnice navodeći kršenja ljudskih prava i ponekad su ih dobijale.

Na dan 26. decembra, zaključena je nagodba sa žrtvama i članovima porodica koje su tužile državu zbog deportacije Muslimana i Bošnjaka 1992. godine u Republiku Srpsku u Bosni i Hercegovini, gdje su kasnije ubijeni ili su nestali. Prema nagodbi, 4.13 miliona eura (oko 5.8 miliona američkih dolara) je dodijeljeno za 42 slučaja. Odluka je donesena poslije nekoliko godina parničenja tokom kojih su sudovi dodijelili odštetu ali vlasti su se žalile na presude, izbjegavajući isplatu odšteta. Prema advokatu tužitelja, odštetna suma je isplaćena.

Oko 300 slučajeva u vezi sa državom Crnom Gorom  je bilo pred Evropskim sudom za ljudska prava (ECHR). Većina je bila vezana za restituciju imovine, imovinska prava, dugačak pritvor u pretkrivičnom postupku, slobodu medija, maltretiranje od strane policije, kršenja prava na blagovremeno suđenje ili pravo na informacije.

Restitucija imovine

Nije bilo izvještaja o napretku u vezi sa restitucijom crkvene imovine. Srpska pravoslavna crkva je optužila Vladu da na diskriminatoran način primjenjuje Zakon o restituciji. Nije donesena presuda po tužbi  koju je ta crkva 2005. god. podnijela Evropskom sudu za ljudska prava, tvrdeći da su odugovlačenja rješavanja crkvenih zahtjeva za restituciju imovine, koju su vlasti oduzele poslije II svjetskog rata, politički motivisana. Katolička crkva i Islamska zajednica su takođe imale potraživanja nad imovinom na nekoliko lokacija. Zakon o restituciji predviđa da imovina koja je konfiskovana od vjerskih zajednica treba da bude regulisana posebnim zakonodavstvom; međutim, to zakonodavstvo nije usvojeno. Usljed toga, vjerske zajednice mogu samo pokrenuti sporove za restituciju, ali vlasti ne mogu na osnovu njih ništa preduzeti. Broj neriješenih sporova za restituciju u vezi sa vjerskom imovinom je nepoznat, ali Ministarstvo finansija je potvrdilo da su sve tri glavne vjerske zajednice (pravoslavna, katolička i muslimanska) pokrenule sporove.

f. Proizvoljno miješanje u privatnost, porodični život, dom i prepisku

Ustav i zakon zabranjuju takve radnje i vlasti su u praksi uglavnom poštovale te zabrane. Zakon zahtijeva da Agencija za nacionalnu bezbjednost (ANB) dobije sudsko ovlašćenje za prisluškivanje; međutim, neki posmatrači su vjerovali da su vlasti selektivno koristile prisluškivanje i praćenje opozicionih partija i drugih grupa bez sudskog ovlašćenja. Mnogi pojedinci i organizacije polazili su od pretpostavke da su bili ili da su mogli biti praćeni.

Građani su mogli da zatraže dozvolu da izvrše uvid u tajne dosjee koje je o njima u periodu od 1945. do 1989. godine vodila bivša Služba državne bezbjednosti, preteča ANB. U prvih devet mjeseci godine, ANB je dobila i odobrila dva takva zahtjeva.

NVO Mreža za afirmaciju nevladinog sektora (MANS) je podnijela tužbu Ustavnom sudu tražeći ukidanje propisa u Zakoniku o krivičnom postupku kojima se policiji daje direktni pristup bazama podataka provajdera mobilne telefonije za korišćenje u praćenju potencijalne kriminalne aktivnosti. MANS je tvrdio da se time krše prava građana na privatnost; međutim, policija je tvrdila da sve vrste praćenja komunikacija moraju da se odobre od strane nadležnog tužioca.

Nasuprot prethodnim godinama, nije bilo izvještaja o izbacivanju Roma iz bespravnih naselja.

Dio 2  Poštovanje građanskih sloboda, uključujući:

 a. Slobodu govora i štampe

Ustav i zakon predviđaju slobodu govora i štampe; medutim, u praksi je bilo nekih ograničavanja slobode štampe.

Pojedinici su mogli javno ili privatno kritikovati vlasti bez odmazde, i nije bilo izvještaja da su vlasti nadzirale političke sastanke ili na drugi način pokušavale da spriječe kritiku.

Štampani mediji su se sastojali od privatnih novina i jedne novine koja je u državnom vlasništvu koja se distribuira na nacionalnom nivou. Vlada je 31. jula objavila tender za prodaju 51 procenta njenih akcija u javnom preduzeću koje je objavljivalo novine u državnom vlasništvu i navodno je krajem godine pregovarala sa potencijalnim kupcem. Prethodni tender je propao 2007. godine jer nijedna firma nije dala ponudu. Nezavisni mediji su bili aktivni i uglavnom su izražavali vrlo raznolike političke i društvene stavove bez ograničavanja od strane vlasti. Vlasti nijesu ograničavale distribuciju inostranih publikacija.

Postojao je veliki broj različitih javnih i privatnih elektronskih medija, uključujući nacionalni javni radio i televiziju, 14 lokalnih javnih radio stanica i tri lokalne javne televizijske stanice, kao i 44 privatne radio stanice i 21 privatnu TV stanicu. U aprilu je Agencija za radio difuziju dodijelila jedan broj slobodnih radio i TV frekvencija komercijalnim stanicama preko javnog tendera. Prema Zakonu o elektronskim komunikacijama, koji je na snagu stupio u avgustu, nova Agencija za elektronske komunikacije i poštansku djelatnost trebalo je da preuzme odgovornost za izdavanje licenci stanicama. Neki lokalni i međunarodni posmatrači su kritikovali odluku vlasti da zamijene sistem u kojem je samo jedan član Savjeta Agencije za radio difuziju predstavnik Vlade sa sistemom koji je u potpunosti pod kontrolom Vlade.

Mladen Stojović, novinar srpskog dnevnika Danas i bivši dopisnik podgoričkog dnevnika Vijesti, napadnut je od strane nepoznatih osoba u svom stanu u Baru. Stojović, koji je poznat po tom što je pisao i govorio o „fudbalskoj mafiji” u Srbiji i Crnoj Gori, pretrpio je povrede glave i tijela. Policija do kraja godine nije izvijestila  ni o kakvom rješenju slučaja.

Bilo je razvoja u dva ranija slučaja. Osnovni sud u Podgorici je 15. januara osudio dvije osobe koje su priznale da su septembra 2007. godine napale Željka Ivanovića, direktora Vijesti, na po četiri godine zatvora. Na dan 15. maja, Viši sud im je smanjio kazne na po  godinu. Ivanović inekoliko očevidaca su tvrdili da osuđena lica nijesu počinioci. Novo suđenje Damiru Mandiću, optuženom za ubistvo urednika dnevnika Dan Duška Jovanovića 2004. godine,  počelo je 26. septembra; Viši sud je ukinuo prethodnu oslobađajuću presudu 2. aprila.

Policija nije identifikovala počinioce ili motive za fizički napad u novembru 2007. na Tufika Softića, dopisnika dnevnika Republika i bivšeg glavnog urednika javnog Radija Berane. Nije bilo hapšenja u slučaju napada na poznatog pisca Jevrema Brkovića koji se dogodio 2006. godine u centru Podgorice. Napadači su ubili Brkovićevog tjelohranitelja i nanijeli teške povrede Brkoviću, koji je smatrao da je njegova knjiga, čija tema su šverc cigareta i veza između politike i organizovanog kriminala, isprovocirala napad.

Slavoljub Šćekić, policijski zvaničnik koji je istraživao smrt Jovanovića i druga neriješena ubistva, i sam je ubijen 2005. godine; suđenje protiv 10 lica koja su optužena za njegovo ubistvo počelo je marta 2007. god., i krajem godine je bilo u toku.

Zvaničnici su povremeno prijetili medijskim organizacijama, koje su ih optuživale za malverzacije, da će ih tužiti za klevetu i pokretali su tužbe protiv njih. Neke NVO su upozoravale da krivične tužbe protiv novinara za klevetu mogu spriječiti novinare da iskreno izvještavaju o događajima. Krivične tužbe za klevetu mogu donijeti  novčane kazne do 14.000 eura (oko 19.600$).

Pred sudovima se tokom godine vodilo nekoliko procesa za klevetu. Suđenje Petru Komneniću, novinaru nedjeljnika Monitor, koje je počelo 29. februara, bilo je u toku krajem godine. Predsjednik Višeg suda u Podgorici Ivica Stanković tužio je Komnenića jer je u jednom članku tvrdio da je policija tajno prisluškivala Stankovića na zahtjev specijalnog tužioca za organizovani kriminal, zbog njegovih navodnih veza sa kriminalcima. Avgusta 2007. predsjednik suda Stanković je takođe tužio glavnog urednika Vijesti zbog klevete u vezi sa člankom iz maja 2007. godine u kojem je tvrđeno da je na zatvorenoj sjednici skupštinskog Odbora za bezbjednost direktor policije imenovao Predsjednika suda kao jednog od sudija koji ometaju nekoliko istraga policije. Suđenje je krajem godine bilo u toku.

Parnica za klevetu protiv direktora Vijesti Željka Ivanovića, Ljubiše Mitrovića, glavnog urednika novina, i firme Daily Press koja izdaje novine, bila je u toku krajem godine. Milo Đukanović, koji je bio lider vladajuće DPS i kasnije postao premijer, septembra 2007. pokrenuo je parnicu tražeći  milion eura (1,4 miliona dolara) kao naknadu za „povredu ugleda i duševne patnje.” Parnica je pokrenuta pošto je Ivanović izjavio novinarima da misli da je fizički napad na njega izvršen po nalogu Mila Đukanovića, u znak odmazde za negativno izvještavanje Vijesti o navodnoj korupciji i uticaju mafije. Na dan 19. maja, Osnovni sud u Podgorici je presudio da su Ivanović i Daily Press krivi za klevetanje Đukanovića i kaznio ih je sa 20.000 eura (oko 28.000$), dok je Mitrović oslobođen. U toku je žalbeni proces pred Višim sudom koji je pokrenut 2. juna. Vlasnici Vijesti su tvrdili da je parnica pokušaj Đukanovića da suzbije slobodu izražavanja.

U odvojenom slučaju, 3. decembra, mediji su izvijestili da je Veselin Barović, lokalni biznismen blizak premijeru Đukanoviću, tužio izdavača Vijesti, glavnog urednika Mitrovića i novinara Komnena Radevića zbog „duševnih bolova i patnje” koje su uzrokovali izvještaji lista o sudskom procesu za ubistvo policajca Šćekića. Novine su izvijestile da je jedan od optuženih, prema izvještajima policije, 2005. godine koristio vozilo u vlasništvu Barovića. Barović je tvrdio da je ta informacija lažna i da je zlonamjerno objavljena; tražio je 100.000 eura (oko 140.000dolara) odštete.

Uprkos ovim dešavanjima, posmatrači su uočili skroman napredak spremnosti medija da kritikuju vlasti. Istaknutost članaka i programa koji su kritikovali vlasti tokom godine znak je da autocenzura nije bila veliki problem; međutim, posmatrači su uočili da su neki novinari, zbog nedostatka stručnosti i usljed svoje političke orijentacije, bili podložni različitim političkim i poslovnim uticajima.

Zakon nalaže da bivši državni mediji moraju biti „javna” preduzeća, izolovani od direktne partijske ili vladine kontrole; medutim, neki posmatrači su tvrdili da vlasti pokušavaju da održe kontrolu nad nacionalnim javnim servisima. Skupština je 17. decembra usvojila izmjene i dopune Zakona o javnim radio-difuznim servisima Radio Crne Gore i Televizija Crne Gore (RTCG), kojim je promijenjen metod finansiranja RTCG i način izbora članova njegovog savjeta. Umjesto prethodnog, nepouzdanog sistema  zasnovanog na pretplati za radio i televiziju, izmijenjeni zakon predviđa da RTCG treba da dobije 1.2 procenta godišnjeg državnog budžeta. Njime je takođe Skupština ovlašćena da imenuje svih 9 članova savjeta RTCG većinom glasova, čime se uklanja ranija odredba po kojoj je Skupština bila samo ovlašćena da potvrdi kandidate koje predlože grupe  civilnog društva. Predstavnici opozicije u parlamentu i neke lokalne NVO su tvrdili da izmijenjen zakon daje većini u Skupštini kontrolu nad javnih servisom i ograničava ulogu civilnog društva. Međutim, OEBS i nevladina organizacija Article 19 iz Londona pohvalili su nastojanja Vlade da osigura stabilniji sistem za finansiranje javnog servisa. Neki posmatrači su primjetili da je veliki broj postojećih članova Savjeta koji su izabrani po ranijem sistemu bio u tijesnim vezama sa vlastima i da je javni servis jasno favorizovao vlasti.

Sloboda interneta

Nije bilo ograničavanja pristupa internetu od strane vlasti ili izvještaja da su vlasti nadzirale elektronsku poštu ili internet čatovanje. Pojedinici i grupe su mogli da saopštavaju svoje stavove na miran način putem interneta, uključujući i elektronsku poštu. Prema vladinim podacima, od oktobra, 36.2 procenta građana je koristilo internet, što je porast u odnosu na 29 procenata u decembru 2007. Prema anketama Centra za demokratiju i ljudska prava, internet penetracija je bila viša od 40 procenata.

Akademska sloboda i kulturna dešavanja

Nije bilo ograničavanja akademske slobode ili kulturnih dešavanja od strane vlasti.

 b. Sloboda mirnog okupljanja i udruživanja

Ustav i zakon predviđaju slobodu okupljanja i udruživanja, i vlasti su uglavnom u praksi poštovale ta prava. Navodeći bezbjedonosne razloge, policija je zabranila protest koji su prosrpski protestanti zakazali za 16. oktobar protiv toga što  je Crna Gora priznala nezavisnost Kosova. Zabrana je uslijedila poslije nasilnih sukoba između policije i prosrpskih protestanata 13. oktobra, koji su doveli do povreda na obje strane.

 c. Sloboda vjeroispovijesti

Ustav i zakon predviđaju slobodu vjeroispovijesti i vlasti su uglavnom u praksi poštovale ovo pravo. Vjerske zajednice su odvojene od države, jednake pred zakonom i bile su slobodne da vrše svoje rituale i službe.

U aprilu je vladika Srpske pravoslavne crkve Filaret posjetio zemlju. Vlasti su 2007. godine spriječile Filareta da uđe u državu radi vršenja vjerskih dužnosti za članove Srpske pravoslavne crkve, navodeći činjenicu da je ime vladike na spisku Haškog tribunala onih koji se sumnjiče da pomažu ratne zločince. Pošto je vladika štrajkovao glađu, Vlada je popustila i Filaret je izjavio da nije imao teškoća da uđe u aprilu; međutim, naveo je da nije mogao da vrši službu zbog kasnog dolaska policijske pratnje, zbog čega se policija izvinila. Srpska pravoslavna crkva je kasnije izgradila crkvu na graničnom prelazu sa Srbijom gdje je Filaret štrajkovao glađu 2007. godine u znak protesta zbog svog isključenja. Filaret je lično osvještao crkvu.

Društvene zloupotrebe i diskriminacija

Vjeroispovijest i nacionalna pripadnost su bile blisko isprepletane i u mnogim slučajevima je bilo teško utvrditi da li su diskriminatorni postupci bili prevashodno vjerske ili nacionalne prirode. Nastavila su se trvenja između sljedbenika Srpske i Crnogorske pravoslavne crkve oko pitanja  zvaničnog priznanja i vlasništva nad imovinom.

Nepoznata lica su 3. avgusta oborila ogradu crkve Sv. Đorđe u Gusinju. U crkvu je ponovo izvršena provala 20. septembra, što je za rezultat imalo oštećenje imovine.

U periodu od 20. do 24. oktobra, nepoznati počinioci su provalili u tri crkve Srpske pravoslavne crkve u Donjem Grblju, blizu Tivta,  kradući pri tom relikvije i skrnaveći grobove.

Policija je 21. septembra nakratko uhapsila 65 pristalica  Srpske pravoslavne crkve u selima Dragovoljići i Risji Do, koji su protestovali zbog izgradnje manastira Crnogorske pravoslavne crkve u Risjem Dolu. Protestanti su blokirali puteve u blizini Nikšića kako bi spriječili vođu Crnogorske pravoslavne crkve i njegove sljedbenike da dođu do mjesta predviđenog za izgradnju manastira.. Policija je navela da su demonstranti upozoreni da će biti optuženi za kršenje javnog reda. Grupa protestanata koji su nakratko pritvoreni tvrdila je da je policija prekoračila silu prema njima i zaprijetila je da će preduzeti pravnu akciju. Mitropolit Srpske pravoslavne crkve Amfilohije i prosrpske stranke opisali su reakciju policije i hapšenja kao „brutalni čin nasilja.”

Bilo je manje izvještaja tokom godine o verbalnim sukobljavanjima između dvije pravoslavne crkve u vezi sa imovinom. Međutim, lideri Crnogorske pravoslavne crkve su nastavili da tvrde da su vlasnici imovine Srpske pravoslavne crkve, za koju tvrde da im je oduzeta poslije ujedinjenja Crne Gore sa Srbijom, 1918. godine, dok je Srpska pravoslavna crkva nastavila da traži restituciju imovine za koju tvrdi da joj je država oduzela poslije II svjetskog rata.

Nijesu bile raspoložive nove informacije o postavljanju bombe u podgoričkoj Crkvi novomučenika Srpske pravoslavne crkve iz avgusta 2007. godine, niti u vezi sa uklanjanjem ploče sa prostorija  Islamske vjerske zajednice u Baru iz septembra 2007. godine.

Vozilo Miodraga Baletića, vođe ogranka Crnogorske pravoslavne crkve u Nikšiću,  zapaljeno je 10.oktobra. U izjavi koju je dao za medije, Baletić je za podmetanje požara optužio sljedbenike Srpske pravoslavne crkve. Počinioci nijesu identifikovani do kraja godine.

Jevrejska zajednica u zemlji je bila vrlo mala i raštrkana širom zemlje. Zaključak ankete koju je 2004. izvršio državni Zavod za statistiku bio je da ne postoji organizovana jevrejska zajednica; jedna međunarodna jevrejska NVO došla je do sličnog zaključka. Nije bilo izvještaja o antisemitskim postupcima.

Za detaljnije podatke pogledati Međunarodni izvještaj o vjerskim slobodama na www.state.gov/g/drl/irf/rpt.

d. Sloboda kretanja, interno raseljena lica, zaštita izbjeglica i apatridi

Ustav i zakoni predviđaju slobodu kretanja u zemlji, putovanja u inostranstvo, emigraciju i repatrijaciju i vlasti su u praksi uglavnom poštovale ova prava.

Vlasti su sarađivale sa Kancelarijom visokog komesarijata UN za izbjeglice (UNHCR) i drugim humanitarnim organizacijama u pružanju zaštite i pomoći interno raseljenim licima, izbjeglicama, izbjeglicama u povratku, tražiocima azila, apatridima i drugim licima za koje se UNHCR zanima.

Zakon zabranjuje prinudno protjerivanje i vlasti ga nijesu primjenjivale.

Velikom broju osoba nedostajala je sva dokumentacija kojom se utvrđuje njihovo državljanstvo pa su stoga bile pod rizikom apatridije. Prema organizaciji Amnesty International (AI), položaj Roma koji su ušli u zemlju kao izbjeglice sa Kosova je  izazivo posebnu zabrinutost. AI je naveo cifre UNHCR-a iz juna koje navode da je oko 4.300 izbjeglica romske, aškali i balkansko-egipćanske nacionalnosti živjelo u zemlji, zarobljeno u pravnoj praznini gdje nemaju crnogorsko državljanstvo a suočavaju se sa teškoćama u dobijanju dokumenata o državljanstvu iz Srbije.

Državljansto u principu proističe od državljanstva roditelja (jus sanguinis). UNHCR je izrazio bojazan da će strogi kriterijumi za naturalizaciju iz novog Zakona o državljanstvu koji je stupio na snagu 5. maja ograničiti mogućnosti  izbjeglica iz bivše Jugoslavije (i „raseljenih lica” i „interno raseljenih lica”)da dobiju državljanstvo.

Pored toga, 12. decembra je usvojen Zakon o strancima, ali nije objavljen u Službenom listu do kraja godine. Posmatrači su konstatovali da je novi Zakon uradio malo za  unapređenje integracije lica koja  borave u zemlji bez utvrđenog državljanstva ili prebivališta. Posmatrači su takođe uočili da zakon ne opisuje „raseljena lica” i „interno rasljena lica” kao osobe koje imaju prebivalište, već dozvoljava da ostanu  bez pravog  boravišta ili prebivališta. Pošto zakoni kojima se reguliše pristup osnovnim pravima i povezanim javnim službama (zdravstveno osiguranje i liječenje, socijalna zaštita) generalno ograničavaju pristup istima  za građane, ti pojedinci ne bi imali  pristupa tim pravima, bez obzira na njihovu osjetljivost  ili dužinu boravka u zemlji.

Ispitivanja javnog mnjenja koja je sproveo  NVO Pravni centar iz Podgorice,lokalni partner UNHCR-a, ukazala su na to da je 46 procenata od 2.168 Roma koji su anketirani u Podgorici iskusilo probleme u dobijanju lične dokumentacije, uključujući krštenice.

Interno raseljena lica (IDPs)

Crna Gora  je bila domaćin izbjeglicama i raseljenim licima iz nekoliko drugih bivših jugoslovenskih republika koji su u zemlju ušli kada je ona takođe bila dio Jugoslavije. Njihov pravni status je različit. Među njima je oko 16.000 osoba koje su registrovane kao interno raseljena lica sa Kosova (uglavnom Crnogorci, Srbi, Romi, Aškalije, balkanski Egipćani, Bošnjaci i Albanci) plus približno 1.500 ljudi koji su takođe podnijeli zahtjeve za dobijanje zvaničnog statusa interno raseljenog lica ali su čekali na odluke Zavoda za zbrinjavanje izbjeglica i raseljenih lica, organa koji je odgovoran za izbjeglice i interno raseljena lica. Takođe je bilo 8.529 „raseljenih lica” (izbjeglica) iz Hrvatske i Bosne i Hercegovine i oko dvije hiljade lica koja su prebjegla iz Albanije 1991. godine, uglavnom Srba i Crnogoraca, koji su zatražili boravišni status ali čije aplikacije nijesu riješene do kraja godine.

U skladu sa  Zakonom o azilu, vlasti su namjeravale da ponovo obave proces registracije raseljenih lica iz Bosne i Hrvatske u jednoj fazi i da zatim ponovo izvrše registraciju interno raseljenih  lica” sa Kosova u drugoj fazi.

Uslovi života  interno raseljenih lica su generalno bili ekstremno loši. Međutim, vlasti su omogućile  interno raseljenim licima pristup lokalnim i međunarodnim humanitarnim organizacijama i dozvolile im da prihvate pomoć koju one  nude. Vlasti nijesu napadale interno raseljena lica niti su im oni bili meta, a nijesu ih ni prisilno vraćali ili preseljavali pod opasnim uslovima. Poslije mnogo godina u zemlji, interesovanje interno raseljenih lica za dobrovoljni povratak ili preseljenje se smanjilo. Otprilike 1.372 interno raseljena lica su se vratila na Kosovo od 2001. godine; 93 osobe su se vratile tokom ove godine.

Interno raseljena lica su se suočavala sa zvaničnom diskriminacijom prilikom zapošljavanja, jer njihovi poslodavci su obavezni da plate dodatne takse od 2.5 eura (oko 3.50 dolara) dnevno. Zakon o zapošljavanju stranaca, usvojen u  martu, čije je sprovođenje planirano da počne u januaru 2009. godine, određuje strogu kvotu za strane radnike, uključujući interno raseljena lica i izbjeglice. Prema UNHCR-u, ovaj zakon će vjerovatno pogoršati problem tako što će dodatno ograničiti njihovo zapošljavanje.

Zaštita izbjeglica

Zakon predviđa davanje azila ili izbjegličkog statusa osobama u skladu sa Konvencijom Ujedinjenih nacija iz 1951. god. u vezi sa statusom izbjeglica i njenim Protokolom iz 1967. god. Vlada je uspostavila sistem pružanja zaštite raseljenim licima (izbjeglicama). U praksi su vlasti obezbijedile  odredjenu zaštitu od protjerivanja ili povratka izbjeglica u zemlje gdje bi njihovi životi ili sloboda bili ugroženi.

Počevši od 1.januara, vlasti su preuzele odgovornost za utvrđivanje izbjegličkog statusa koje je prethodno vršio UNHCR, iako je UNHCR nastavio da pruža  stručnu  podršku.

Vlasti su saradivale sa UNHCR-om i drugim humanitarnim organizacijama u pružanju pomoći izbjeglicama i tražiocima azila. Uslovi za izbjeglice su varirali; oni koji u zemlji imaju rođake ili imovinu su mogli da nađu smještaj i, u nekim slučajevima, posao. Većina drugih je živjela u privatnom smještaju; bilo je mnogo porodičnih naselja. Između dvije ili tri hiljade izbjeglica je ostalo u objektima koji jedva da su prikladni za stanovanje (uglavnom na primorju ), a koji su privatizovani. Novi vlasnici su postepeno izbacivali izbjeglice.

Dio 3  Poštovanje političkih prava: pravo građana da promijene vlast

Ustav i zakon predviđaju pravo građana da mirnim putem promijene vlast i građani su u praksi koristili to pravo  na periodičnim, slobodnim i poštenim m izborima održanim na osnovu opšteg prava glasa.

 Izbori i političko učešće

Na predsjedničkim izborima održanim 6. aprila, kandidat vladajuće stranke, Filip Vujanović, ponovo je izabran na tu funkciju. Posmatrači OEBS-ovog Biroa  za demokratske institucije i ljudska prava i Parlamentarne skupštine Savjeta Evrope su objavili da su „skoro svi aspekti” prvih predsjedničkih izbora u državi od sticanja nezavisnosti bili u skladu sa demokratskim standardima. Lokalni posmatrači su takođe  konstatovali  da su, uprkos nekim nepravilnostima, izbori sprovedeni u  generalno mirnoj i pravičnoj atmosferi. U nepravilnosti su spadale: neprekidni dokazi o nerazdvajanju državnih i partijskih struktura, činjenica da svi aspekti izbornog zakonodavstva nijesu bili u potpunosti usklađeni sa novim Ustavom, činjenica da propisi o finansiranju kampanje nijesu u dovoljnoj mjeri razrađeni kako bi obezbijedili adekvatnu transparentnost i kontrolu, nepostojanje zakonskih propisa  da organi za sprovođenje izbora  treba da obezbijede obrazovanje glasača ili veći stepen opšte spoznaje o pravima građana u vezi sa pravom glasanja i procedurama na biralištima, kao i manjak transparentnosti o vlasništvu medija. Posmatrači su takođe izrazili bojazan zbog malog broja biračkih mjesta, naročito u Bijelom Polju.

Ustav propisuje  da je pravo glasa dato državljanima, što je promjena u odnosu na izborni zakon iz 1998. godine i prethodni Ustav kojim je pravo glasa bilo dato  gradjanima kako bi se prilagodio državljanima bivše Jugoslavije koji u zemlji imaju prebivalište. Na osnovu Zakona o glasačkim spiskovima koji je usvojen 19. juna, i novog Ustava, lokalni organi u Podgorici su počeli da brišu lica bez crnogorskog državljanstva  iz  biračkog spiska. U avgustu se opoziciona Socijalistička narodna partija (SNP) žalila na tu odluku Upravnom sudu, koji je ukinuo nekoliko prethodnih odluka lokalnih organa o brisanju  pojedinaca iz biračkog spiska.

Političke stranke su, uopšteno uzevši,  funkcionisale bez ograničenja ili spoljašnjihuticaja.

Prema navodima štampe,  tužba Suada Muratbašića, bivšeg službenika policije iz Rožaja, protiv Uprave policije je bila neriješena  krajem godine. Muratbašić je tražio odštetu jer je suspendovan a zatim otpušten  zato što je odbio da utiče na komšije Muslimane da glasaju za DPS tokom parlamentarnih izbora 2006. godine.

Od ukupno 81 mjesta u Skupštini devet je pripalo ženama, dok je jedna  bila potpredsjednica Vlade. Od 21 opštine u zemlji, samo je jedna imala gradonačelnicu a ne gradonačelnika. Četiri od 14 parlamentarnih stranaka su imale žene u svojim poslaničkim klubovima .

Od ukupno 81 mandata u Skupštini, 16 je pripalo pripadnicima nacionalnih manjina, a tri  pripadnika nacionalnih manjina su članovi Vlade. Zakonom su pet skupštinskih mandata rezervisani za Albance. Oni su, kao i Srbi, Muslimani, Bošnjaci i Hrvati učestvovali u političkom procesu, a njihove partije, kandidati i glasači su učestvovali na svim izborima. Nijedan predstavnik Roma nije učestvovao na izborima niti imao mandat u Skupštini. Romi su bili veoma  slabo zastupljeni  u vlasti; samo je jedan pripadnik romske nacionalnosti bio na izabranoj funkciji na svim državnim nivoima.

 Korupcija u Vladi i transparentnost

Zakon predviđa krivične sankcije za korupciju zvaničnika. Medutim, Vlada nije dosljedno sprovodila te odredbe i postojala je široko prisutna percepcija korupcije u državnom sektoru, naročito u izvršnoj i sudskoj grani vlasti.

U periodu od 1. januara do 30. juna, policija je proslijedila 663 slučaja korupcije tužiocima; u istom periodu sudovi su osudili optužena lica u 37 slučajeva. Lokalne NVO, mediji i političke stranke optužile su vlasti da nijesu preduzele dovoljne mjere protiv korupcije i organizovanog kriminala.

Kao i prethodnih godina, bilo je izvještaja da su vlasti  oklijevale da reaguju na tvrdnje o postojanju korupcije. Tvrdnje o postojanju korupcije tokom privatizacije državne imovine bile su široko rasprostranjene. Posmatrači su primijetili da je nedostatak transparentnosti spriječio građane da ocijene tačnost tih tvrdnji. Vlada je objavila da je primila 83 zahtjeva za davanje podataka o privatizacionim aktivnostima, uključujući 82 od jedne NVO (MANS), i da je odgovorila na svaki.

Javni zvaničnici su bili obavezni da prijave imovinu prema Zakonu o konfliktu interesa. Zakon zahtijeva da državni zvaničnici, uključujući zakonodavce, javno navedu iznose svojih primanja  i imovinu. Međutim, nije bilo zakonom utvrđene kazne za nepoštovanje i mnogi zvaničnici (više od 10 procenata) su odbili da taj zahtjev ispoštuju do kraja godine. Zakonom određena Komisija za utvrđivanje konflikta interesa objavila je imena zvaničnika koji nijesu prijavili svoje plate i imovinu i zatražila  od vlasti i drugih državnih institucija da ih otpuste, ali vlasti, koje zakonom nijesu bile obavezne da djeluju , ignorisale su preporuke Komisije. Skupština je 27. decembra usvojila novi Zakon o sprečavanju konflikta interesa koji sadrži  zakonsku  obavezu da se prijavljuju primanja; međutim, nekim javnim zvaničnicima i dalje je bilo dozvoljeno da budu u upravnim odborima državnih firmi ili da rade u naučnim, humanitarnim ili sportskim asocijacijama.

Opoziciona stranka, Pokret za promjene (PzP) optužila je tadašnjeg državnog tužioca, Vesnu Medenicu, da je selektivno donosila odluke pošto je odbila da krivično goni Direktora policije, Veselina Veljovića, zbog transakcije u kojoj je policija prodala veliki komad zemlje u centru Podgorice privatnoj firmi, a zatim potpisala ugovor sa istom tom firmom za izgradnju i opremanje nove glavne zgrade u vrijednosti od 13 miliona eura (oko 18.2 miliona dolara). I mediji i opozicija su javno postavljali pitanje zakonitosti te transakcije, tvrdeći da je zaključena bez javnog tendera i da je zemlja prodata dosta ispod tržišne vrijednosti. Medenica je tvrdila da je prodaja zemljišta bila nelegalna ali da je ugovor o izgradnji legalan; odbila je da krivično goni slučaj. Uprava policije je tvrdila da, prema zakonu, nije obavezna da objavi javni tender.

Presuda u žalbenom postupku države na oslobađajuću presudu iz aprila 2007. godine u slučaju  dva zvaničnika koja su optužena da su prekršila tenderski postupak u privatizaciji nacionalne naftne kompanije Jugopetrol 2002. godine nije objavljena.

Komisija za javne nabavke  saopštila je da je broj žalbi na postupke javnih nabavki, naročito na tendere velike vrijednosti bio u porastu. Tokom godine, Komisija je primila  225 žalbi, 54 procenta više nego tokom istog perioda 2007. god. Komisija je usvojila  58 žalbi i poništila 32 tendera.

23. decembra, dnevne novine su objavile da je Grupa zemalja Savjeta Evrope za borbu  protiv korupcije (GRECO) sačinila i usvojila Izvještaj o zajedničkoj prvoj i drugoj evaluaciji Crne Gore. . GRECO je izjavio da je država ostvarila „značajan napredak” u borbi protiv korupcije, primjećujući da je država sprovela dvije trećine GRECO preporuka.

Ustav i zakon predviđaju javni pristup informacijama. Međutim, u praksi se rezultati vlasti u omogućavanju pristupa javnim informacijama razlikuju od slučaja do slučaja. Neka ministarstva su nerado sprovodila zakon u potpunosti i ponekada su javno kritikovala zahtjeve za uvid u informacije, dok su druga ministarstva rado izlazila u susret ovim zahtjevima. NVO-i su saopštavali da vlasti često nijesu odgovarale na njihove zahtjeve za dobijanje informacija. . NVO MANS je izvijestio da su od decembra 2005. do decembra 2008. godine institucije dale informacije kao odgovor na 47 odsto njihovih zahtjeva; u poslednjih  šest mjeseci 2008. godine, dobili su odgovor na 39  odsto zahtjeva. Nadležni organi su obično navodili razloge za odbijanje zahtjeva, što je ostavljalo mogućnost da se podnese žalba sudovima. Dok su sudovi obično podržavali pristup informacijama, njihovi nalozi ministarstvima su često bili dvosmisleni i, shodno tome, ponekada ignorisani.

Dio 4  Vladin stav po pitanju međunarodnih i nevladinih istraga o navodnim kršenjima ljudskih prava

Jedan broj domaćih i međunarodnih grupa za ljudska prava je funkcionisao, uglavnom bez ograničenja od strane vlasti, istražujući i objavljujući svoje nalaze o slučajevima vezanim za ljudska prava. Vladini zvaničnici su uglavnom bili raspoloženi za saradnju i imali razumijevanja za njihove stavove.

Vlada je 31. jula usvojila „Nacionalni izvještaj o ljudskim pravima” o kome je 3. decembra raspravljala ala Radna grupa za opšti periodični pregled Savjeta UN za ljudska prava. Delegacija, koju je predvodio ministar pravde Miraš Radović, opisala je nastojanja države da ispuni svoje obaveze i opredjeljenja u vezi sa ljudskim pravima. Nekoliko NVO je kritikovalo činjenicu da su NVO imale samo 21 dan za podnošenje komentara, koji su po njihovim tvrdnjama bili ignorisani.

Odredjeni broj  NVO i međunarodnih organizacija istraživalo je slučajeve u vezi sa ljudskim pravima. Prema Izvještaju Radne grupe Savjeta UN za ljudska prava za prinudne i nedobrovoljne nestanke i nestale osobe od 10. januara, Radna grupa je Vladi tražila odgovor u vezi sa 16 slučajeva, među kojima su nestanci koji su se desili 1992. i 1993.godine. Vlada je dala odgovor u jednom slučaju; 15 slučajeva je ostalo neriješeno.

Vlada je sarađivala sa UN, Generalnim direktoratom Savjeta Evrope za ljudska prava i drugim međuvladinim organizacijama.

Postoji ombudsman ljudskih prava. Kancelarija ombudsmana je funkcionisala bez miješanja od strane Vlade ili političkih partija i vlasti su kancelariji obezbijedile adekvatne resurse. Nakon što utvrdi da je došlo do povrede ljudskih prava ili sloboda, ombudsman može inicirati pokretanje disciplinskog postupka ili otpuštanje prekršioca. Nepoštovanje ombudsmanovog zahtjeva za pristup zvaničnim podacima, dokumentima i prostorijama, ili ombudsmanovog zahtjeva za svjedočenje na sudskoj raspravi, povlači za sobom novčane kazne u iznosu od 10 do 20 minimalnih mjesečnih zarada, ili 550-1.100 eura (oko 770 – 1.540$). Tokom 2007. godine ombudsman je primio 448 žalbi, pored 199 iz 2006. godine. Većina žalbi bila je u vezi sa radom sudova, a zatim u vezi sa javnom administracijom, tužiocima, javnim službama, lokalnim samoupravama i policijom. U većini slučajeva, Vlada i sudovi su sprovodili ombudsmanove preporuke.

Skupština je 22. oktobra usvojila Zakon o ustavnom sudu, koji predviđa da građani mogu da se žale na kršenja ljudskih prava Ustavnom sudu.

Dio 5  Diskriminacija, društvene zloupotrebe i trgovina ljudima

Ustav i zakon zabranjuju diskriminaciju po osnovu rase, pola, invaliditeta, jezika ili društvenog statusa; međutim, Vlada nije bila efikasna u sprovođenju ovih zabrana u praksi. Problemi su bili nasilje i diskriminacija nad ženama, zloupotreba djece, trgovina ljudima i diskriminacija nacionalnih manjina, naročito Roma.

Žene

Silovanje, uključujući i silovanje bračnog partnera, je nezakonito; međutim, sprovođenje zakonskog postupka je i dalje ostalo značajan problem. Slučajevi silovanja su u značajnoj mjeri bili nedovoljno prijavljivani zbog društvenog žigosanja žrtava pa čak i njihovih porodica. Nije bilo hapšenja ili osuda zbog silovanja bračnog partnera tokom godine. Duboko uvriježeni društveni stavovi ometali su krivična gonjenja; sudije su često dozvoljavale klevetanje žrtava tokom sudskih postupaka. To je rezultiralo time da su žrtve nerado prijavljivale silovanje. Kazna za silovanje, uključujući silovanje od strane bračnog partnera je od jedne do deset godina zatvora; međutim, vlasti mogu krivično goniti djelo samo ako žrtva podnese krivičnu prijavu. Prema statistici policije, 11 slučajeva silovanja je prijavljeno 2006, a sedam 2007.

NVO SOS, koja je imala SOS liniju za žrtve porodičnog nasilja, prijavila je da je broj poziva značajno porastao u periodu od jula 2007. do jula 2008.; kod većine poziva radilo se o mladim djevojkama koje su pretrpjele nasilje u svojim vezama, probleme sa poslodavcima i nasilje od strane roditelja. Štampa je izvijestila da je tokom prvih devet mjeseci godine policija podnijela prijave protiv 366 lica zbog porodičnog nasilja. Prema policiji, 480 slučajeva je prijavljeno 2007. godine, 7.7 procenata više nego 2006. godine. Počinioci su uglavnom bili muškarci (95 procenata) a žrtve uglavnom žene (70.5 procenata). Tokom 2007, prijavljeno je 25 krivičnih djela seksualnog zlostavljanja. Porodično nasilje u većini slučajeva nije bilo prijavljivano. Finansijska zavisnost, zajednički život više generacija jedne porodice i nedostatak podrške od šire porodice obeshrabrivali su žrtve da prijave zlostavljanje.

Tokom godine, zvanični organi, uključujući policiju, i u izvjesnoj mjeri i pravosuđe, poboljšali su reagovanje na porodično nasilje; međutim, njihova nastojanja su i dalje bila neadekvatna. Prema NVO Sigurna ženska kuća, mnoge žene žrtve porodičnog nasilja su se žalile na spor odgovor centara za socijalni rad na njihova obraćanja za pomoć. Porodično nasilje je krivično djelo koje se kažnjava novčano ili zatvorom do 10 godina, u zavisnosti od ozbiljnosti prekršaja, ili zatvorom od 3 do 12 godina u slučaju smrtnog ishoda.

U svom Izvještaju o napretku Crne Gore, objavljenom u novembru , Evropska komisija je konstatovala  da zemlja nije usvojila novi zakon o  nasilju u porodici, niti je bilo finansijske podrške za organizacije koje pružaju usluge žrtvama porodičnog nasilja. Prema Komisiji, institucionalni odgovor nije bio zadovoljavajući, a centri za socijalni rad nijesu nudili žrtvama profesionalni tretman..

Sudski savjet je 26. decembra naložio suspenziju sudije Višeg suda iz Nikšića, Milorada Marotića, protiv koga je osnovni tužilac iz Nikšića pokrenuo postupak zbog porodičnog nasilja. Savjet je donio odluku da je Marotić okaljao reputaciju pravosudne profesije. Marotić je tvrdio da je žrtva zavjere usmjerene na uništavanje njegovog profesionalnog kredibiliteta.

NVO su vodile dva skloništa za žrtve porodičnog nasilja.

Prostitucija je krivično djelo, kao i podvođenje, mada korišćenje usluga prostitutki nije krivično djelo. Prostitucija je postojala ali nije bila široko prisutna. Trgovina ženama u cilju seksualne eksploatacije je bila problem.

Seksualno uznemirivanje je bilo problem i javna svijest u vezi sa seksualnim uznemiravanjem je ostala na niskom nivou. Iako je zabranjeno novim Zakonom o radu, koji je usvojen 23. avgusta, seksualno uznemiravanje je u velikoj mjeri tolerisano. Iako su se žrtve ustručavale da prijave seksualno uznemiravanje, policija je obično bila efikasna u intervenisanju kada se to od nje zahtijevalo.

Žene imaju ista prava kao i muškarci kada je u pitanju pravo na svojinu, porodično pravo i sudski sistem; u praksi, međutim, žene nijesu uživale isti društveni status kao muškarci. Skupština ima Savjet za rodnu ravnopravnost, ali po mišljenju nekih NVO, u njemu je izražen nedostatak senzibiliteta za ovaj problem. Tradicionalno patrijarhalno shvatanje polova, po kojem žene treba da budu podređene muškim članovima porodice, i dalje je prisutno i dovodi do kontinuirane diskriminacije žena u kući. U ruralnim oblastima žene nijesu mogle uvijek koristiti pravo da upravljaju svojinom i muževi su povremeno uticali na glasanje svojih žena na izborima. Mali broj žena je zauzimao rukovodeće pozicije u vlasti ili privredi. Međutim, bilo je nekih naznaka poboljšanja; raste broj žena sudija, a bilo je i mnogo žena u profesionalnim oblastima, poput prava, nauke i medicine.

Iako zakon obuhvata opšti princip nediskriminacije prema ženama, on se eksplicitno ne bavi principom jednakog plaćanja za isti posao; u praksi su plate žena za uporedive poslove bile niže od plata muškaraca. Prema statistici državnog Zavoda za zapošljavanje, od februara, 44.27 procenata nezaposlenih su bile žene. Od septembra 2007, prosječne plate žena su bile 20 procenata niže od plata muškaraca.  31.jula, Kancelarija za rodnu ravnopravnost  i Ministarstvo za zaštitu ljudskih i manjinskih prava su usvojili Nacionalni akcioni plan za rodnu ravnopravnost za period 2008-2012. Kancelarija za ravnopravnost polova, odgovorna za zaštitu pravnih i ekonomskih prava žena, izdala je publikacije o antidiskriminaciji i radila je na nacionalnom akcionom planu.

 Djeca

Vlasti su generalno bile posvećene dobrobiti i pravima djece; međutim, vlasti su se opirale registraciji sve rođene djece izbjeglica i interno raseljenih lica, što je rezultiralo apatridijom i u nekim slučajevima lošim kvalitetom javnih službi, uključujući zdravstvo i obrazovanje.

Vlasti su bile posvećene zdravstvenim i obrazovnim potrebama djece; međutim, one nijesu izdvojile adekvatna  sredstva kako bi postigle taj cilj. Većina romske djece dobila je malo ili nimalo obrazovanja mimo osnovnog obrazovanja i vlasti nijesu preduzele adekvatne mjere za praćenje ili podsticanje daljeg školovanja  romske djece. Prema NVO „Fondacija za stipendiranje Roma,“ 50 odsto romske djece napušta školu poslije osnovne škole. Vlasti su često odvajale romsku djecu koja su pohađala školu od druge djece. Nije postojala jasna strategija za sprečavanje romske djece da napuštaju osnovnu školu.

Zakonom je školovanje propisano kao besplatno, obavezno i opšte do osmog razreda. Međutim, neadkevatno i loše školovanje Roma je i dalje bilo problem. Predrasude, i u romskoj zajednici i prema Romima, obeshrabrivale su neku romsku djecu da pohađaju školu. Pojedini Albanci su kritikovali vlasti što im nijesu omogućile da uče o sopstvenoj kulturi i istoriji. Prva muslimanska vjerska srednja škola je otvorena 7. oktobra u Malesiji, blizu Podgorice. Škola je imala 64 učenika i predavanja su bila na bošnjačkom i albanskom jeziku.Privatno finansirana, škola još uvijek nije u potpunosti integrisana u obrazovni sistem. .

Iako su dječaci i djevojčice imali jednak pristup državnoj zdravstvenoj zaštiti, jedan broj romske djece nije vakcinisan, uglavnom usljed migracija romskih porodica i romskih stavova prema traženju zdravstvene zaštite.

Prema policijskoj evidenciji, tokom 2007.godine, prijavljeno je 55 slučajeva porodičnog nasilja prema djeci. Od njih, 72 procenta je obuhvatalo djecu mlađu od 14 godina. O zloupotrebi djece je nedovoljno izvještavano i vlasti su ovom problemu posvetile malo pažnje. Zakon ne dozvoljava maloljetnicima da podnesu prijavu za neko krivično djelo bez prisustva roditelja ili staratelja; usljed toga, vlasti skoro da nijesu imale prijava o zlostavljanju djece i incestu. Tokom 2007, policija je prijavila četiri slučaja seksualnog zlostavljanja djece. Brak između djece bio je problem, naročito u romskim zajednicama, u kojima se dječaci i djevojčice obično vjenčavaju oko 14. godine. Romska djeca su u lošijem položaju zbog siromaštva zbog čega mnogi vrlo rano, obično oko sedme godine, počinju da rade i kod kuće i na ulicama, kako bi doprinijeli porodičnom prihodu. Romska djeca su takođe bila u gorem položaju u odnosu na ostalu djecu jer su morala da pohađaju školu na jeziku koji im nije maternji, a mnoga od njih kod kuće govore romski jezik. Vlasti su uglavnom ignorisale taj problem.

 Trgovina ljudima

Zakon zabranjuje sve oblike trgovine ljudima; međutim, bilo je izvještaja i o trgovini ljudima preko zemlje, unutar zemlje i u manjoj mjeri, u zemlju.

Crna Gora je bila prvenstveno tranzitna država i, u manjoj mjeri, odredište za trafikovane osobe, uglavnom žene iz Istočne Evrope, Balkana i bivšeg SSSR-a. Većina žrtava je trafikovana radi seksualno i radnokomercijalne eksploatacije. Zapadna Evropa je glavno odredište za žrtve koje su trafikovane preko zemlje.

Bilo je teško dobiti stvaran broj žrtvava trgovine ljudima u odnosu na zvanične podatke. Prema zvaničnoj statistici, bilo je tri žrtve trgovine ljudima tokom godine; međutim, NVO koje se bore protiv trgovine ljudima tvrdile su da zvanična statistika prikazuje niži nivo trgovine ljudima. Nezavisnost od Srbije je pretvorila značajan dio interne trgovine ljudima u eksternu, prekograničnu trgovinu ljudima. Trgovci ljudima su sve više izbjegavali da drže žrtve u javnim lokalima kao što su kafići i noćni klubovi. Vladini zvaničnici su prijavili da je broj žrtava nastavio da opada. Međunarodna organizacija za migracije (IOM), objavila je u septembru da je ukupni nivo trgovine ljudima ostao na istom nivou kao 2007.

Ljudima se trgovalo primarno zbog komercijalne seksualne eksploatacije, mnogi posmatrači su vjerovali da je takođe postojala trgovina ljudima u svrhu rada, naročito u građevinskom sektoru. Žrtve trgovine ljudima su uglavnom bile žene i djevojčice sa obrazovanjem nižim od prosječnog i obično su bile siromašne. U državi su djeca primoravana da prose. Trgovci ljudima su obično bili građani koji ponekada sarađuju sa stranim partnerima i često su povezani sa organizovanim kriminalom. Obično su se koristili prevarom (lažni oglasi za putovanja i posao) kako bi namamili svoje žrtve i posezali za silom i prinudom kako bi odvratili žrtve od bjekstva.

Maksimalna kazna za trgovinu ljudima je 10 godina zatvora. Gonjenje svih krivičnih djela, uključujući trgovinu ljudima,  je ometano zbog značajnih odlaganja.

Troje trafikanata koji su osuđeni 2007. godine na pet godina zatvora, porodica Matović, ostalo je na slobodi dok je u toku žalbeni postupak.

Državni tužilac je pokrenuo postupak protiv sedam lica tokom godine. U jednom slučaju postupak je pokrenut protiv tri pojedinca albanske nacionalnosti (jedan živi na Kosovu a dvoje u Crnoj Gori) zbog trgovine maloljetnice sa Kosova. U drugom slučaju, četiri srpska državljanina su optužena da su trafikovala dvije žene (jedna iz Ukrajine a druga iz Moldavije).

Nacionalni koordinator, koji je odgovoran Potpredsjedniku Vlade, vodi vladinu Radnu grupu za borbu protiv trgovine ljudima, uključujući predstavnike Ministarstva unutrašnjih poslova, rada, zdravlja i socijalne zaštite, pravde, prosvjete i nauke, kancelarije državnog tužioca, dvije NVO, IOM-a i OEBS-a. Vladina Radna grupa za borbu protiv trgovine ljudima je 25. decembra usvojila novi Akcioni plan. Vlada je takođe koordinirala svoje mjere za borbu protiv trgovine ljudima sa drugim zemljama u regionu i pomagala je u međunarodnim istragama trgovine ljudima. Posmatrači i NVO su smatrali da su policijske snage generalno dobro obučene i aktivne u borbi protiv trgovine ljudima, iako su neki tvrdili da problem predstavlja kako zadržati   službenike policije obučene za borbu protiv trgovine ljudima. .

Vlasti su nudile privremene vize i sklonište žrtvama koje pristanu da svjedoče protiv trafikanata, davale su im zaštitu i nijesu krivično gonile žrtve zbog njihovih aktivnosti.

Policijske mjere za borbu protiv trgovine ljudima preduzimao je Odsjek za borbu protiv organizovanog kriminala Sektora kriminalističke policije. Tokom godine, međunarodne organizacije, uz saradnju lokalnih organa, sponzorisale su obuku o pitanjima trgovine ljudima za policiju (uključujući graničnu policiju), tužioce i sudije.

Tokom godine Kancelarija nacionalnog koordinatora je počela da uspostavlja nacionalnu bazu podataka o žrtvama trgovine ljudima, u saradnji sa Međunarodnim centrom za razvoj politike migracija (ICMPD), u sklopu regionalnog projekta „Prekogranični mehanizam upućivanja.“

Tokom godine nije bilo izvještaja o umiješanosti zvaničnika u trgovinu ljudima. IOM je navela da nedostatak obuke zvaničnika predstavlja veću prepreku nego korupcija u borbi protiv trgovine ljudima. , . .

Zakon predviđa neki stepen zaštite za žrtve trgovine ljudima, razlikujući ih od drugih lica koja se bave prostitucijom te podliježu novčanoj kazni, i od migranata bez dokumenata, koji podliježu deportaciji. Vlasti su  generalno  poštovale te razlike, utvrdjujući  procedure za upućivanje žrtava trgovine ljudima socijalnim službama  i repatrijaciju uz pomoć IOM-a. Lokalna NVO je vodila jedno sklonište u Podgorici koje je finansirala Vlada. Prema nacionalnom koordinatoru za borbu protiv trgovine ljudima, od 3. decembra  u skloništu su bile smještene dvije žrtve trgovine ljudima, zajedno sa 50 lica koja su tamo bila smještena iz drugih razloga. Lokalne NVO „Centar Plus,“ „Sigurna ženska kuća“ i „Dom nade“ vodile su privremena skloništa koja su obezbjeđivala njegu i usluge psihološkog savjetovanja  žrtvama trgovine ljudima.

Kampanje za podizanje svijesti javnosti su nastavljene širom zemlje, a sponzorisala ih je Vlada uz pomoć OEBS-a i IOM-a, uključujući konferencije o trgovini ljudima, reklame za podizanje javne svijesti i kampanje u školama. NVO su nastavile da organizuju kampanje za podizanje svijesti javnosti.

U decembru je koordinator za borbu protiv trgovine ljudima organizovao šest konferencija širom zemlje, na kojima su se radi razgovora o tom problemu okupile grupe koje su direktno zainteresovane za problem, uključujući sudije, doktore, NVO, predstavnike ministarstava i predstavnike međunarodne zajednice.

Godišnji izvještaj Stejt dipartmenta Izvještaj o trgovini ljudima možete naći na adresi www.state.gov/g/tip.

 Lica sa invaliditetima

Ustav i zakon zabranjuju diskriminaciju osoba sa invaliditetom prilikom zapošljavanja, u obrazovanju, pristupu zdravstvenoj zaštiti i drugim javnim službama; međutim, društvena diskriminacija prema licima sa invaliditetom je u praksi ograničavala njihov pristup ovim uslugama, a vlasti nijesu aktivno gonile prekršaje. Zakoni koji nalažu da nove javne zgrade moraju imati pristup za osobe sa invaliditetom su uglavnom sprovođeni. Uslovi za osobe sa invaliditetom bili su neadekvatni na biračkim mjestima, iako su vlasti za hendikepirane ili bolesne glasače koji nijesu mogli doći do biračkih mjesta omogućile glasanje van biračkog mjesta.

Ministarstvo zdravlja, rada i socijalnog staranja i Ministarstvo prosvjete i nauke su bili odgovorni za zaštitu prava osoba sa invaliditetom.

Nezaposlenost je i dalje bila ozbiljan problem za lica sa invaliditetom, iako su poslodavci obično navodili druge razloge za nezapošljavanje takvih osoba. Samo dva odsto  od 63.000 osoba sa invaliditetom je bilo u radnom odnosu. Skupština je 4. avgusta usvojila Zakon o profesionalnoj rehabilitaciji i zapošljavanju osoba sa invaliditetom. Njegovo stupanje na snagu je planirano za 2009. godinu, a namjera je da se olakša zapošljavanje osoba sa invaliditetom. Niske nadoknade po osnovu invalidnosti su bile problem.

Zaštita  mentalnog  zdravlja nije bila adekvatna. Objekti za liječenje osoba sa mentalnim poremećajima su bili zastarjeli i nedovoljno finansirani. Institucionalna izolacija je produžavala žigosanje  i diskriminaciju tih lica.

Marijana Mugoša, slijepa žena iz Podgorice, podnijela je tužbu 30. decembra protiv države jer joj lokalne vlasti opštine Podgorica za koju radi nijesu dozvolile da uđe u kancelariju sa psom vodičem.

 Nacionalne/rasne/etničke manjine

Ustav predviđa i individualna i kolektivna prava manjina, i generalno su ona poštovana u praksi; međutim, Romi su bili u nepovoljnom položaju po pitanju pristupa socijalnim službama i doživljavali su društvenu diskriminaciju. Albanske i muslimanske vođe su se žalile na nedovoljnu zastupljenost svojih manjina u strukturama vlasti. Srpske vođe su se žalile na diskriminaciju i nedostatak ekonomskih mogućnosti.

Prema anketi koju su u oktobru sproveli državni Zavod za statistiku, Romski nacionalni savjet i lokalna NVO Romski krug, u zemlji je bilo 10.619 Roma. Mnogi Romi, uključujući interno raseljena lica sa Kosova, živjeli su nelegalno u ranije napuštenim zgradama koje nijesu imale osnovne uslove kao što su komunalne usluge, zdravstvene uslove i kanalizacija. Često su im nedostajale lične isprave pa zato i nijesu imali pristup osnovnim socijalnim službama. Stanovnici nekih naselja koja se nalaze na imovini čiji vlasnici žele da ponovo preuzmu kontrolu nad njom, ili u prostorijama firmi koje će biti privatizovane, bili su u riziku   od deložacije ; međutim, nije bilo prijavljenih slučajeva deložacije   tokom godine.

Predrasude prema Romima, koji su činili 0.42 procenta stanovništva, bile su široko rasprostranjene i lokalne vlasti su često ignorisale ili prećutno tolerisale njihovo zastrašivanje ili maltretiranje. Prema jednoj lokalnoj NVO, 70-75%  Roma bilo je nepismeno, 50% nije govorilo prevlađujući lokalni jezik, 90% je bilo zvanično nezaposleno, 40% nije imalo pristup javnim uslugama i 90% je živjelo ispod linije siromaštva.

Vlasti su izdvojile oko 400.000 eura (oko 560.000$) za poboljšanje uslova za Rome u sklopu „Strategije za poboljšanje položaja Roma u Crnoj Gori 2008-2012”. Vlada je takođe postavila nacionalnog koordinatora za sprovođenje Strategije; međutim, koordinator nije imao osnovna sredstva i bio je relativno neuspješan u ostvarivanju ciljeva koji su Strategijom zacrtani. Generalno, nastojanja Vlade tokom godine nijesu rezultirala značajnim poboljšanjima.

Vlada je učenicima ponudila  izborni predmet građansko obrazovanje koji je sadržao informacije o manjinskim kulturama i multietničkoj toleranciji.

Oktobra 2007, poslije mnogo odlaganja, Vlada je odobrila proceduru za osnivanje nacionalnih savjeta, izabranih tijela koja bi zastupala interese manjinskih grupa. Sve manjine su naknadno osnovale nacionalne savjete. Oktobra 2008, vlasti su obezbijedile finansije za administrativne troškove savjeta i raspodijelile su sredstva kako bi se savjetima omogućilo sprovođenje raznih projekata.

Bošnjački savjet i Bošnjačka stranka su zahtijevali da se poništi prijemni ispit za Policijsku akademiju u Danilovgradu,koji je položio samo jedan od 30 kandidata Bošnjaka-Muslimana, jer nije ispoštovana Ustavom zagarantovane kvota za manjine.Policija je odgovorila da je prijemni ispit bio u skladu sa zakonom, dodajući da kvote ne opravdavaju prijem nekvalifikovanih kandidata. Koristeći svoje diskreciono pravo, ministar unutrašnjih poslova je naknadno upisao pet studenata Bošnjaka-Muslimana na Akademiju.

U septembru su vlasti najavile plan investiranja 4.5 miliona eura (oko 6.3 miliona dolara) za stanovanje i infrastrukturu u tom regionu. Namjera ovog plana je da se olakša povratak osoba, prevashodno Bošnjaka i Muslimana, koji su pobjegli od represivnih akcija JNA u Bukovici u periodu 1992-1995. godine.

 Druge društvene zloupotrebe i diskriminacija

Zakon eksplicitno ne spominje seksualne slobode; međutim, Ustav garantuje poštovanje ljudskih prava po svim osnovama i zabranjuje podsticanje mržnje i netolerancije po svakom osnovu. Bilo je rijetkih izvještaja o nasilju i diskriminaciji prema homoseksualcima. Društvo je uglavnom pokazivalo  odbojnost prema homoseksualcima, dovodeći mnoge od njih u situaciju da sakrivaju svoj identitet. Štampani mediji su ponekada učvršćivali takve stavove jer su objavljivali članke sa negativnim prizvucima o homoseksualnosti. Nasilje nad homoseksualcima je bilo rijetko i nije bilo tolerisano od strane vlasti.

Nije bilo izvještaja o nasilju i diskriminaciji protiv osoba sa HIV/AIDS-om. Ministar zdravlja je izjavio 1. decembra da u zemlji ima oko 390 HIV pozitivnih ljudi.

Dio 6  Prava radnika

 a.  Pravo na udruživanje

Zakon daje pravo  radnicima, osim uniformisanog vojnog i policijskog osoblja, da formiraju nezavisne sindikate i budu njihovi članovi, po svom izboru, bez prethodnog odobrenja ili pretjeranih zahtjeva.-Radnici su koristili to pravo u praksi. Otprilike 95% svih zaposlenih  u zvaničnoj ekonomiji su članovi sindikata. Zakon dozvoljava sindikatima da vode svoje aktivnosti bez uplitanja i vlasti su štitile to pravo u praksi. Zakon obezbjeđuje pravo na štrajk, i radnici su ostvarivali to pravo tako što su vodili legalne štrajkove. Međutim, zakon zabranjuje štrajkove vojnog i policijskog osoblja i državnih službenika.

Pet radnika Kombinata aluminijuma Podgorica je 5. februara otpušteno poslije spontanog štrajka u proizvodnim pogonima koji je trajao nekoliko dana. Štrajkači su zahtijevali da rukovodstvo zaustavi proces reorganizacije u elektrolizi i livnici i takođe su insistirali na povećanju plata od 30 procenata. Radnici koji su otpušteni štrajkovali su glađu nekoliko dana. Vlasti nijesu pokušale primijeniti Zakon o štrajku, jer se on nije mogao primijeniti s obzirom da štrajk nije podržao Odbor sindikata kombinata.

 b. Pravo na kolektivno organizovanje i pregovaranje

Zakon predviđa pravo na kolektivno pregovaranje; međutim, kolektivno pregovaranje i dalje je bilo na osnovnom nivou. Po zakonu, registrovana radna snaga podliježe kolektivnim ugovorima o radu. Zakon zabranjuje diskriminaciju prema sindikatima; međutim, bilo je izvještaja u štampi o diskriminaciji. Na primjer, u novembru je otpušten predsjednik sindikata Željezare  u Nikšiću, Janko Vučinić, navodno jer je kritikovao rukovodstvo Željezare.

Kolektivni ugovor o radu kojim se regulišu prava, obaveze i odgovornosti poslodavaca i radnika, posljednji put je potpisan 2006. godine, a revidira se na godišnjem nivou. Ugovor se primjenjuje na velike državne i bivše državne firme, a državna administracija i privatni sektor su ga obično koristile kao okvir za odnose na relaciji poslodavac-zaposleni.

Nema izvozno-prerađivačkih zona.

 c. Zabrana prisilnog i prinudnog rada

Zakon zabranjuje prisilni i prinudni rad; međutim, bilo je izvještaja da se trgovalo ženama u svrhe komercijalne seksualne eksploatacije, kroz zemlju, i u manjoj mjeri, u zemlju. Građevinski radnici iz inostranstva bi takođe mogli biti potencijalne žrtve trgovine ljudima u radne svrhe.

d.  Zabrana dječjeg rada i minimalna starosna dob za zasnivanje radnog odnosa

Postojali su zakoni i postupci za zaštitu djece od iskorištavanja na radnom mjestu, uključujući one koji zabranjuju prisilni i prinudni rad, i zakoni kojima se određuju prihvatljivi uslovi rada. Vlada je uglavnom efikasno sprovodila ove zakone i propise.

Zvanična minimalna starosna dob za zasnivanje radnog odnosa je 15 godina starosti; međutim, u poljoprivrednim sredinama je bilo uobičajeno da mlađa djeca pomažu svojim porodicama u radu. Romska djeca su se takođe bavila raznim neprijavljenim trgovačkim poslovima, kao što su tipično pranje šoferšajbni, sakupljanje predmeta kao što je staro željezo i prodaja starih novina. Mnoga romska djeca su se takođe bavila prosjačenjem. Međutim, takve prakse su generalno bile ograničene na malu romsku zajednicu.

Tokom godine policija je sprovela uspješne inicijative za suzbijanje prosjačenja u Podgorici i u primorskim oblastima. Uhapsili su i optužili nekoliko odraslih osoba za organizovanje i primoravanje svojih rođaka – romske djece – za prosjačenje. Većina te djece je privremeno bila smještena u Centru za djecu i omladinu. Policija je tvrdila da je ta praksa porodično a ne organizovano prosjačenje.

Inspektori iz državne Inspekcije rada su bili odgovorni za sprovođenje zakona o dječijem radu. Nije bilo pouzdanih podataka o opsegu dječijeg rada. Inspektori nijesu prijavili kršenja zakona o dječijem radu tokom godine.

 e. Prihvatljivi uslovi rada

Minimalna zarada na nacionalnom nivou od 55 eura (oko 77$) mjesečno nije obezbjeđivala  pristojni životni standard za radnika i njegovu porodicu. Prema statističkim podacima objavljenim krajem avgusta, prosječna plata je bila oko 426 eura (oko 596$) mjesečno i takođe nije bila adekvatna za radnika i porodicu da bi mogli komforno da žive. Minimalna plata se određuje pregovorima između vlasti, sindikata i unije poslodavaca koja predstavlja značajan broj preduzetnika. Značajni dijelovi radne snage, naročito u ruralnim oblastima i neformalnom sektoru, nijesu bili obuhvaćeni minimalnom platom.

Ministarstvo zdravlja, rada i socijalnog staranja sprovodilo je odluku o minimalnoj zaradi; nije bilo izvještaja u toku godine o poslodavcima koji je nijesu isplaćivali.

Zakon  propisuje pauzu od 30 minuta u toku dana, ograničava radne sate na 40 nedjeljno, osim u posebnim vanrednim okolnostima i predviđa nepreciziranu  nadoknadu za rad koji prevazilazi 40 sati nedjeljno. Ne postoji konkretna zabrana pretjeranog obaveznog prekovremenog rada. Ministarstvo zdravlja, rada i socijalnog staranja efikasno je sprovodilo odredbe koje se odnose na radno vrijeme.

Prema zvaničnoj statistici, tokom prvih devet mjeseci , bilo je 34.000 radnika nerezidenata. Pravila o radnom mjestu koja važe za građane nijesu se primjenjivala na nerezidentne radnike od 2006. godine. Pored toga, poslodavac mora platiti paušalnu svotu od 2.50 eura (oko 3.50$) po osobi dnevno za svakog radnika iz inostranstva. U martu su vlasti usvojile Zakon o zapošljavanju stranaca, koji će stupiti na snagu 1. januara 2009. Prema zakonu, Vlada mora da odredi kvotu za nerezidentne radnike. Očekuje se da će kvota za nerezidentne radnike za sljedeću turističku sezonu biti oko 40.000.

Vlasti određuju obavezne zdravstvene i bezbjednosne propise. Poslodavac je obavezan da prijavi sve teške povrede ili smrtne slučajeve na radnom mjestu; međutim, vlasti nijesu dale visoki prioritet sprovođenju tih propisa; u praksi radnicima je često nedostajala sigurnosna oprema. Tokom godine je bilo 64 teške povrede, u odnosu na 60 iz 2007. godine. Dvanaest osoba je umrlo od povreda na radnom mjestu, u odnosu na devet tokom 2007. godine. Opterećeni rokovima koje nameću investitori, građevinski radnici (većinom stranci) obično su radili više od osam sati dnevno; ponekada su zbog niskih nadnica radili dodatno na drugim poslovima. Tokom godine vlasti su sprovele 3.683 inspekcijske kontrole i utvrdile 4.244 kršenja radnih standarda. Radnici nijesu imali pravo da izbjegnu situacije  koje ugrožavaju njihovo zdravlje i sigurnost, a da ne ugroze  svoje zaposlenje.